sprangenGesprangs, GespréngssprangensprangesSprassSpräspräden, spreden, spräen, spreënSprät, SpreetSpréchelchenSpréchwuert, SprachwuertSpreispreieg, -igSpréifSpréissSpréissholzspréissenspréissenSpréngSpréngches, SpréngerchesSprengelsprengensprengenSprengwonSprengfaassSpréngerSpréngerlek, Sprénge(r)léngSprenkel, SprénkelSprenkel, SprénkelsprenkelenSprénkéngSpréngkraitchenSprenz, SprënzSprenzSprenzdëppenSprenzewäässSprënzel, Sprënselsprënzelen, sprënselengesprënseltsprënzen, sprenzenSprësse(l)welbamSprëtz, SprutzSprëtz-SprëtzautoSprëtzbéchsSprëtzbeworfSprëtzbewuurfSprëtzdousSprëtzfaartSprëtzfaassSprëtzgeschirSprëtzkränktSprëtzliederSprëtzreenSprëtzrevolverSprëtztourSprëtzwaasserSprëtzzäitsprëtzeg, -igsprëtzen, sprutzenSprëtzemääschterSprëtzenhaus, -haischenSprëtzertSpriddel(chen)spriechenSprigelsprigelenSprinsel, -zel, Sprënzel, -selsprinselen, sprinzelen, sprënselensprinseleg, -ig, -zelegSprittSpro, SpronSprochSprochmatesSprochwuertsprockSpronggeldSpronkSpronkbrietSpronkrimmSpronkstafspronksSproochSprooch-SproochfelerSproochgeléiertenSproochhausSproochhaischenSproochhuerSproochkummerSproochkimmerchenSproochmannSproochmatesSproochmeeschtersproochenSproochertSprösslingSpruddelspruddelenGespruddelsSpruddeler | sprangen (Konjug.: Ind. Präs.: du spréngs, Part. Prät.: gesprong[en] — Nösl.: Ind. Prät.: ich sprong, sprung, Konj. Prät.: ich spréng, spring — lok. Konj. Prät.: ich sprénk — C) intr. Verb.: 1) «springen» — ech sp. mat gläiche Féiss iwwer de Stull — d'Kanner sp. am Säl — d'Béischte sin iwwer den Zonk gesprong(en) — ech spire mech nach esou jonk, ech spréng iwwer en Haus, sot de Pätter — beim Mühlespiel: lo hun ech der nëmme méi dräi (scil.: Knäpp = Spielsteine), [Bd. 4, S. 249] lo kann ech sp. — d'Fësch sp. — 't as e Band vum Rad gesprong(en) — en as vu Freed an d'héi Luucht (op)gesprong(en) — e spréngt wéi e Fillen, en Hues, e Réi — d'Muede sp. aus der Ham (Schinken) — d'Kanner sp. den Elteren haut iwwer de Kapp (tun was sie wollen) — hie léisst se (d'Suë) sp. (er spendiert, gibt sein Geld leichtfertig aus) — da looss eppes sp.! (gib ein Trinkgeld, eine Entschädigung!) — e spréngt dran ouni z'iwwerleën (unüberlegt) — e spréngt mat béide Féiss dran — hie spréngt mat de Féiss an de Plättel — Ra. (wenn sehr junge Leute heiraten): besser jonk dra gesprongen, wéi al dra gezwongen — 't as gehopst wéi gesprongen (es ist ein und dasselbe) — ee sp. don (jem. antreiben) — hie musst sp. (mußte seine Stellung aufgeben) — dee spréngt déi aner Kéier (bei Wahlen: wird nicht mehr gewählt) — da sprang! (geh!) — du kanns sp. (du kannst gehen, du bist frei) — da loosse mer alt mat spr. (mitmachen, mittun) — en as léngeriicht d'Luucht aus gesprong(e) vu Péng, vu Roserei — hatt wir mer gär mam Aasch (mam Blousen) an d'Gesiicht (an d'Zänn) gesprong(en) — iwwer d'Säl sp. (sich verfehlen, von einem Mädchen gesagt) — si gin op Iechternach sp. (zur Springprozession) — spréngs de mat oder gees de nëmme mat sangen? (bei der Springprozession) — hien as fir den X gesprong(en) (an Stelle von X sprang er in der Springprozession — cf. dangen) — Wetterregel: wa se dréchen zu Prüm sp., da sp. se naass zu Iechternach; 2) «bersten, zerspringen» — e Glas spréngt, wann ee kache Waasser dra schëtt — d'Dëppen as um Feier gesprongen — 't as him eng Oder am Kapp gesprongen; 3) trans.: «beschälen, bespringen» — mir hun d'Kou sp. gelooss — huet d'Päerd gesprongen? — de Stéier spréngt nët (z. B. wenn zu oft Kühe zum Beschälen gebracht werden) — d'Kou huet gesprongen (ist gedeckt, besprungen worden) — Abl.: Gesprangs, Gespréngs N. — Zussetz.: a-, bäi-, eraus-, erof-, erop-, iwwer-, no-, of-, op-, vir-, zersprangen.
sprangen Adj.: — in der Redewendung: sp. Heilgen (springende Heilige — so wurden die Springer der Echternacher Springprozession genannt).
spranges Adv.: «springend» — en as sp. komm.
Sprass (Pl. Spräss, Sprëss — lok.: Vianden: Sprooss) M.: 1) a. «Sprosse» (einer Leiter) — hëlze, eise Sprëss — eng Läder mat 18 Spräss, Sprëss — d'Sprëss vun der Läder sin an d'Bäm agestouft — übtr.: en as e puer Sprëss méi héi komm (er wurde befördert) — en as um ieweschte Sp. (Wupp) ukomm — cf. Rong sub 2); b. «Geweihsprosse» — an op dem Iesel krut en dem Bock séng Sprëss an d'Maul (R IX 135); 2) «Stück Holz» — mir hu kee Sp. Holz méi am Schapp (gar kein Brennholz mehr) — cf. Spoun I — Zussetz.: Klien(te)-, Klinnsprass.
Sprä F. — s. Sprät sub 2).
spräden, spreden, spräen, spreën (Nösl.: spréiden) trans. Verb.: «spreiten, auseinanderbreiten» — Mëscht, Maulefskéip, Koufläpp sp. — Fluess, Wierk sp. — d'Duch an d'Wis sp., fir ze bläächen — sprät déi Woll ausernee fir ze dréchenen! — d'Wäiwaasser sp. vir der Mass (Weihwasser aussprengen) — Zussetz.: aus-, versprä(d)en.
Sprät, Spreet F.: 1) «Spreite» — d'Wierk (Werg) läit op der Sp.; 2) «Bettüberwurf» — dafür auch: Sprä — cf. Bettsprät.
Spréchelchen M.: «Sprüchlein, Gratulationsspruch» — d'Kand seet säi Sp. — da so elo däi Sp. (bring dein Anliegen vor) — wat fir e Sp. (Beschwörungsformel) hues de opgesot, fir sou schéine Kabes ze kréien? — cf. Sproch.
Spréchwuert, Sprachwuert N.: «Sprichwort» — Sp., Wouerwuert.
Sprei (Pl. Spreien — phV. Echt.: Sprei(n), Pl. Spreen, Spréng, Vianden: Spréil, Sprein) F.: 1) «Fischgräte» — e Fësch mat ville Spreien — ech hun eng Sp. am Hals — Echt.: en Sprei am Au (Gerstenkorn); 2) «Granne» (bes. Gerste, Roggen) — cf. Sprenz I.
spreieg, -ig (Echt.: spréinig) Adj.: «grätig, grannig» — d'Makréile si mer ze vill sp.
Spréif (lok.: Spriff) F.: 1) a. «Star» (Sturnus vulgaris) — dafür auch: Spro (s. d.) — rout Sp. (Rosenstar — Sturnus roseus) — gouereg wéi eng Sp.; b. (lok.: Mosel) «Drossel» — d'Spréiwen hun d'Drauwe bal all gefriess; 2) «schmächtige Person» — kosend: du kleng Sp., du Spréifchen — abfällig: 't as jo nëmmen esou eng Sp.; 3) (lok.) «Art Rassel» — cf. Garr I, Klabber I.
Spréiss F.: «Spreize» — cf. Sprenkel.
Spréissholz N.: «Spreizholz» (im Koppel, um das Verwickeln der Ketten zu verhindern) — cf. Héissenholz. [Bd. 4, S. 250]
spréissen I trans. Verb.: «spreizen, abstützen» — e Gruef sp. — cf. verspréissen.
spréissen II intr. Verb.: «spriessen».
Spréng — Pl. von Spronk (s. d.) — in der R.: e geet op de Sp. (Spréngen [Ga] — heiratslustig) — dat si sénger Sp. (Possen, Streiche) — cf. sprangen.
Spréngches, Spréngerches — in dem Ausdruck (Kinderspiel): Sp. spillen (Springspiel).
Sprengel † M.: «Flachssorte» (Es gibt auch Flachs, der in der Sonne aufgehen (aufspringen) muß, ehe man ihn rappt; man nennt denselben Sp. — Lux. Land, 1883, S. 456).
sprengen I trans. Verb.: «sprengen» — mir hun d'Stäck (Wurzelstöcke) gesprengt — déi lescht Nuecht hun s'alt erëm gesprengt — übtr.: ee sp. (seine Entlassung veranlassen) — en as ëm séng Plaz gesprengt gin — si hu mech fir eng Tournée gesprengt (ich mußte eine Runde ausgeben) — een an de Prisong sp.
sprengen II (lok. Untersauer, Mosel) trans. Verb.: «sprengen, berieseln» — dazu: Sprengwon M.; Sprengfaass N. — cf. sprenzen, Sprëtzauto.
Sprénger M.: 1) «Springer» (u. a. bei der Springprozession in Echt.); 2) «Springmaus, Waldmaus» (Apodemus sylvaticus) — cf. Bëschmaus (Bösch-).
Spréngerlek, Sprénge(r)léng (lok.: Sprénkerlek) M.: 1) «Springinsfeld, lebhafter, schmächtiger Bursche» — a wat soll deen aarme Sp. dann do ëmrappen! 2) «Dreikäsehoch»— cf. Kibberchen.
Sprenkel, Sprénkel I M.: 1) «Spreize, Knüttel (aus Holz) als Sperrvorrichtung» (z. B. als Spanner an der Säge, am Webstuhl, † am Strohdach, zum Spannen der Kette, die den Hinterwagen an den Längsbaum bindet [cf. Guertstaf sub 2)], Hebel zum Spannen des Wisbaums, zum Auseinanderspreizen der geschlachteten Tiere [Hinterbeine u. Bauch], Stück Holz an einer Kette, um das Vieh am Weglaufen zu hindern [cf. spaselen]) — übtr.: engem Sprenkelen an d'Rieder werfen — Echt.: ech wäerd him kän Sprenkelen an d'Reder wierfen; 2) «Stück (Holz)» — 't as kee Sp. Holz kleng gemaacht, fir d'Feier unzefänken — Nösl.: ich ha kee Sp. Holz heibannen — cf. Sprack, Spréiss — Zussetz.: Plousprenkel.
Sprenkel, Sprénkel II M.: «Knochen» (Hähnchen, Schinken) — leen d'Sprénkele vum Poulet op den Teller — de Sp. vun der Ham as nach jhust do — deen huet Sprénkelen ewéi e Fräsch.
sprenkelen trans. Verb.: «mit dem Sprenkel sperren oder spreizen».
Sprénkéng ON.: «Sprinkingen» — Dorf der Gemeinde Dippach, Kanton Capellen — 427.
Spréngkraitchen N.: «kreuzblättrige Wolfsmilch» (Euphorbia lathyris) — dafür auch: Hexemëllech, Porjéierkären, Waarzelkraut, Zenneblieder, Zënnkraut.
Sprenz, Sprënz I (lok.: Sprinz, Spréinz) F.: 1) «Bart, Granne» (Gerste, Grasarten); 2) «Fischgräte» — d'Fësch si voller Sprenzen — cf. Sprei, Hals sub 1); 3) (lok.) «Rangabzeichen, Streifen» — cf. Sträif sub 1)a.
Sprenz II (phV. s. sub Sprenz I) F.: 1) a. «Gießkanne» — cf. Strenz; b. «Brausekopf der Gießkanne»; c. «Rieseltopf» — dazu: Sprenzdëppen N.: a. «Rieseltopf» (kegelförmiges Blechgefäß mit zwei, seltener drei Löchern, wurde vor dem Fegen zum Anfeuchten des Staubes gebraucht); b. «Nachttopf» (C) — lok. Vianden: e Kop wi en Sp.; 2) (lok.) «Dachtraufe».
Sprenzewääss M.: «Bartweizen» (Triticum durum).
Sprënzel, Sprënsel F. — s. Sprinsel.
sprënzelen, sprënselen — s. sprinselen; Verbadj.: gesprënselt — cf. sprinseleg.
sprënzen, sprenzen trans. Verb.: «besprengen» (Wäsche auf der Bleiche) — Zussetz.: asprenzen — cf. sprengen II.
Sprësse(l)welbam (Ton: 3) M. — verballhornt aus Procès-verbal — cf. Prosseewelba.
Sprëtz, Sprutz (lok.: Spritz) F.: 1) «Gerät zum Spritzen» — a. «Feuerwehrspritze» — d'Kadette vun der Sp. (Dicks); b. «Spritzbüchse der Kinder» (aus Holunder angefertigt, neuerdings auch aus Plastik); c. «Gartenbau-, Weinbauspritze»; d. «Spritze der Arztes, auch für das Eingespritzte und die Einspritzung» — hie krut Sprëtze gemaacht géint d'Péng; 2) a. (lok. Arlon dafür: Spritz) «Spritzer» (von Wasser, Kot, wegspringendes Teilchen von Steinen, Metallen) — hie krut eng Sp. an d'A — d'Meedche gläicht sénger Mamm wéi eng Sp. Waasser där aner — cf. Drëps; b. «kleiner, runder Nagel» (Schusterspr.); 3) «Ausflug» (Wb.06) — cf. Sprëtzfaart, -tour — cf. Strëtz; | |