Luxemburger Wörterbuch

sprëtzen, sprutzen (lok.: spritzen — Konjug. Nösl. Konj. Prät.: sprutzt) intr./trans. Verb.: 1) «(weg)spritzen» — den Dreck as e Meter wäit gesprëtzt — et as e Stéckelche vun engem Stee mer an d'A gesprëtzt — huel d'Fett vum Feier, et sprëtzt zevill! 2) «besprühen, bespritzen» — d'Planze sp. — d'Wéngerte gin elo mam Helikopter gesprëtzt — eng Fassad sp. — Zussetz.: be-, ewech-, of-, versprëtzen — cf. strëtzen.

Sprëtzemääschter M.: «Feuerwehrkommandant» — cf. Pompjeeskommandant.

Sprëtzenhaus, -haischen N.: «Spritzenhaus» — cf. Pompjeesbau.

Sprëtzert M.: 1) «Sprühregen»; 2) «spritziges Getränk» (Wb.06).

Spriddel(chen) F.: 1) «mit Wasser gefüllte (Kinder-)Flöte, oft in Vogelform» (aus Ton oder Blech) — cf. Éimaischen; 2) — s. Gäbberchen F. sub 2) — Mutter zum Kind: da maach eng Sp.! — Ammenspr.: Spruddeli.

spriechen (Part. Prät.: gesprach, Nösl.: spräächen, Vianden: spreechen) trans./intr. Verb.: «sprechen» (wird nicht in der Bed. von «reden» gebraucht, dafür: schwätzen, rieden) — den Här as haut nët ze sp., en as verreest — en as haut schlecht ze sp. (schlecht gelaunt) — hien as nët gutt op mech ze sp. (er mag mich nicht) — gutt sp. fir een (sich verbürgen) — engem eppes gutt sp. (für gut halten oder zusprechen — C) — en Urtel sp. (ein Urteil fällen) — fräi sp. — schëlleg sp. — déi aner Woch gët (d'Saach) gesprach — 't as nach nët gesprach — Neol.: et sprécht muenches derfir a muenches dergéint — cf. sproochen — Zussetz.: aus-, be-, erëm-, lass-, u-, ver-, widderspriechen.

Sprigel (-ij-, -i:j-) M.: «Spriegel, Spreizholz» (Wb.06 — Sperrholz um die Hinterbeine und den Bauch des geschlachteten Tieres auseianderzuhalten) — cf. Sprenkel sub I., Héissenholz, Schluechtholz.

sprigelen trans. Verb.: «spreizen» (s. d. Vor.) — cf. spréissen I.

Sprinsel, -zel, Sprënzel, -sel F.: 1) «(Haut-)Fleckspritzer» — d'Meedchen huet d'Gesiicht voller Sprinselen; 2) «schwächliches, zartes Mädchen» — 't as esou eng Sprinsel(chen)! — cf. Spréif.

sprinselen, sprinzelen, sprënselen trans. Verb.: «fleckig machen, sprenkeln» — d'Spréiwe si gesprinselt.

sprinseleg, -ig, -zeleg Adj.: «gesprenkelt, buntfarbig gefleckt» — dafür auch: gesprënzelt, gesprenkelech(t), pierpeleg, gepiirpeleg(t), gepiirpelt, gepäipelt.

Spritt M.: 1) a. «Weingeist» (Alkohol); b. (abfällig) «scharfer Schnaps» — dat as dee rengste Sp. (von schlechtem Branntwein gesagt); — cf. Spiritus; 2) (Neol.) «Benzin»; 3) «Esprit, Geist» (lok. Echt.: Spirtes — cf. Spiritt) — en huet nët fir zwéi Su Sp. (an der Schiirbel).

Spro, Spron (lok. Var.: Sprol, Sprom, Sproam) F. und M.: «Star» — cf. Spréif.

Sproch (Pl. Spréch, Dim. Spréchelchen — s. d. — Vianden Pl.: Sprich) M.: «Spruch» — dat sin esou Spréch (Redensarten) — wat Spréch! — 't as en ale Sp.

Sprochmates M.: «Gestalt aus dem Singspiel von Dicks: d'Mumm Séis, redet in Sprüchen» (oft fälschlich als Sproochmates [s. d.] bezeichnet).

Sprochwuert (lok. — C) N. — s. Spréchwuert.

sprock (Vianden: spruck) Adj./Adv.: 1) «spröde, brüchig, ungeschmeidig» — sprock(t) Holz — eng sp. Haut — de Goss as sp. — en huet den Arem gebrach, en huet esou sp. Schanken — sp. wéi den Noutemer Härgott (cf. Liischberg) — sp. (kuurz) Fleesch (C — im Ggs. zu: zéit, stréiegt Fleesch); 2) «schwächlich» — cf. klääsper; 3) «schroff, abweisend» — sief nët esou sp.! — cf. brausch, stronzeg.

Spronggeld N.: «staatliche Zuwendung bei der Geburt eines Kindes» (derb, spaßh.) — cf. Spronk sub 4). [Bd. 4, S. 252]

Spronk (Pl. Sprénk, Spréng, lok.: Sprunk, Pl. Sprink) M.: 1) «Sprung» — et as nëmmen e Sp. (bis dohin — nur eine kurze Wegstrecke) — hien as op e Sp. bis bei den Noper (für kurze Zeit) — um Sp. sin (drauf und dran sein) — e war um Sp. fir fortzegoen — cf. Sprang, Spréng, Laf, Saz — Zussetz.: Kazespronk; 2) «loser Streich, Seitensprung» — dénger Spréng sin ech midd — wat huet deen ewell Spréng a Konschte gemaacht! — si sin him op de Sp. (op d'Spréng) komm (auf die Schliche gekommen) — Zussetz.: Kanner-, Säite-, Studentespronk; 3) a. «Riß» — et as e Sp. am Glas; b. «Verwerfung» (Bergbau); 4) «Begattung» — e geet op de Sp. — Zussetz.: Korspronk (Quelle der Korn).

Spronkbriet (Wb.06) N. — s. Sprangbriet.

Spronkrimm M.: «Sprungriemen» (Wb.06).

Spronkstaf M. — s. Sprangstaang.

spronks Adv.: «in Sprüngen» — si si sp. do komm — cf. spranges.

Sprooch (Nösl.: -ç) F.: 1) «Sprache» (Volks-, Landessprache) — déi däitsch, franséisch Sp. — d'Lëtzebuerger Sp. — besonders für die französische Sprache: d'Lëtzebuerger si soss an d'Frankräich an an d'Belscht gaang, fir d'Sp. ze léieren — de Jong kann d'Sp. nach léiere goen, an da gesi mer wat e mécht — hie léiert (déi al) Sproochen; 2) «Sprachvermögen» — hien huet d'Sp. verluer (durch einen Schlaganfall) — do hat ech d'Sp. verluer (war ich sprachlos) — d'Sp. follegt him nët (er stottert, findet keine Wörter) — d'Sp. kënnt him nët (richteg) — d'Sp. wëllt nët méi recht bei him (er hat Sprachschwierigkeiten); 3) «Rede» — réck mat der Sp. eraus! — eppes zur Sp. bréngen — déi Sp. versteet en nët; 4) «Ausdrucksweise» — eng däitlech, fein, gemeng, graff, ruckelzeg Sp. — du muss eng aner Sp. mat him schwätzen — séng Sp. as zevill gesicht — Zussetz.: Blumme-, Handwierker-, Hénger-, Hämechs-, Kanner-, Mammesprooch.

Sprooch- -feler M.: «Sprachfehler»; -geléierten M.: «Sprachgelehrter» (meist iron.) — dat wor e grousse Sp.; -haus, -haischen N.: «Abtritt, Toilette»; -huer † N.: «Höhrrohr» (Ga); -kummer, -kimmerchen F. — s. -haus; -mann M.: «Fürsprecher» (C); -mates M.: 1) «Linguist» (wohlwollend iron.) — cf. -geléierten; 2) «Vielsprecher»; 3) «Gelbspötter» (Hippolaïs icterina); -meeschter M.: «Sprachgelehrter» (Wb.06);

sproochen Verb. intr.: 1) a. «gemütlich plaudern» — mir souzen do ze sp. an op eemol wor et spéit — hie sproocht gär; b. «lallen» (von Kindern gesagt) — kuck wéi sproocht dat Klengt ewell! — dat Klengt sproocht mat sech selwer — cf. poteren, schwätzen, rieden; trans.: 2) «sich versprechen (vormerken) lassen» — ech hu mer d'Kabesmesser fir mar gesproocht — ech hu mer eng Dosen Äer beim Bauer gesproocht.

Sproochert M.: «Vielsprecher» (C) — cf. Sproochmates sub 2).

Sprössling M.: «Sohn» (spaßh.) — wat mécht (schafft) de Sp. dann alt?

Spruddel (lok. Echt.: Sprudel) F.: 1) «Wasser-, Speichelblase»; 2) F. u. M.: «Sprudel» — eng Sp. (eine Flasche Sprudel).

spruddelen (lok.: sprudelen, sprudderen, sprudderzen) intr. Verb.: 1) «sprudeln, brodeln» — d'Waasser spruddelt, huel et vum Feier! — de Wäi spruddelt am Faass (bei der Gärung) — wann d'Quätschegebääss kacht, da spruddelt et — d'Kanner sp. gär mam (am) Waasser (lieben es mit einem Strohhalm oder dem Mund ins Wasser zu blasen); 2) a. «rasch und unverständlich sprechen und dabei Speichel verspritzen» — dee spruddelt engem d'Gesiicht esou voll, et hätt een néideg de Prabbli opzespanen; b. «Unsinn reden» — wat spruddelt deen do? — Abl.: Gespruddels N. — dazu: Spruddeler M.; spruddeleg, spruddelzeg, -ig Adj.