Luxemburger Wörterbuch

Wand I (Pl. Wënn, Dim. Wënnchen, Wëndchen, Wändchen — phV. lok. Nordrand: vonnt, Norden-Osten: vannt, Südosten: vOOnt, Westen: va:unt, vOOnt, vaant, nur lok. Arlon: vannt) M.: 1) a. «Wind» — dafür auch: Loft (s. d. sub 3) — die Windrichtung wird heute in Städten vielfach, in Dörfern weniger, nach den Himmelsrichtungen bezeichnet, z. B. Nord-, Ost-, Westwand, gewöhnlich aber nach bestimmten Örtlichkeiten oder Gegenden, z. B. de Wand kënnt vun ......, 't gët Reen, 't as ieweschte, ënneschte, preisesche, Éislécker W. — e kale W. (kalter Wind, auch für Nord-, Ostwind) — e mëlle Wëndchen — e wéischte W. — de W. dréit (sech), tiirwelt (tirelt) — de W. huet sech geluegt — géint de, mat dem (mam) W. fueren, goen — en hat de W. am Gesiicht, am Réck — mam Réck géint de W. — de W. bléist aus dem kale Lach, aus dem Reenlach — de W. huet Wicke gejot — Ra.: wat ugebueren as, jeet de W. nët ewech — dee (dat) bléist de W. nët ewech — de W. kënnt ëm néng (zéng) Auer, wann déi déck (grouss) Hären opstin — vum W. (a vun der Léift) ka kee liewen — Wetterregel: vill W., wéineg Reen (eigtl. [Bd. 4, S. 408] und übtr.) — wou de W. op Buurgsonndeg hierkënnt, vun do kënnt en d' ganzt Joer — lok.: Muselwand op Buurgsonndeg gët e gutt Beiejor — op Pauli Bekehrung klappen sech d' Wënn wie Meeschter gët — ënneschte W., Onverstand — op dee W., wann de W. sech leet, da gët (et) Reen — dat goung wéi de W. (sehr schnell) — wéi de W. wor en erëm do (er war sehr schnell zurück) — dat goung wéi de wënneche W. — wann nëmmen e Wëndchen un e kënnt, dann huet en de Schnapp — de klengste W. bléist en ëm (eigtl. und übtr.) — en as esou gouereg, de W. bléist en ëm (ewech), hëlt e mat — dat as an de W. geschwat! — schwätz kee W.! (sprich nicht so albern!) — de W. jeet näischt un een (man hat nichts ohne Mühe) — aha, bléist de W. dohier! — W. zéien ewéi e Blosballeg (nicht dicht sein) — Wand(s) vun eppes kréien, eppes Wands kréien (Kunde bekommen von) — lo kënnt d'Spiirkelin (s.d.) mat hire siwe Wënn — Zussetz.: Ënner-, Fréis-, La-, Musel-, Owes-, Reenw. — cf. Loft sub 3), Luucht sub 2), Mantel sub 1), Onverstand sub 1), renen; b. «Aufwand, Protz» — wat as op där Hochzäit e W. gedriwwe gin! — 't as jo dach alles nëmme W. — in Ortsneckereien, z. B.: Péiténger, Stater, Walfer W.; 2) nur im Pl.: Wënn «Darmwind» (Dim. Ammenspr.: Wënnchen) — d'Wënn sin erëm gaang — Ra.: en as voller Wënn wéi eng Fillemier — cf. Fuurz;

Wand- / wand- -ä N.: «Windei»; -beidel M.: 1) «Windbeutel, eitler Prahler»; 2) (lok., z. B. Feulen, Consdorf) Wandbeddel: «Fastnachtsgebäck» — cf. Nonnefascht; -beideleg, -ig Adj.: «prahlerisch»; -beidelei F.: «Windbeutelei»; -béchs † F.: «Windbüchse»; -fall M.: «Windbruch» (im Wald, durfte von armen Leuten gesammelt werden) — dazu: wandfälleg, -ig Adj.; -fank M.: «Windfang» (Schornstein, Kamin); -féitsch F.: 1) «windige Stelle»; 2) «Hecken, Bäume als Windschutz» — beim Haus stin e puer Bäm fir W. -haff (Ton: 2) M., Stellenbez.: «Windhof» (z. B. bei Allerborn, Ettelbrück, Körich); -hond M.: 1) «Windhund» (Hunderasse); 2) — s. -beidel; -jhang M. — s. -beidel; -mécher M.: 1) «Kampfläufer» (Philomachus pugnax) — dafür auch: Amb(a)raskréimer; 2) «Mantelmöwe» (Larus marinus); 3) «Seeschwalbe» (Chlidonias sp.); 4) — s. -beidel; 5) a. «Ventilator» — meist: Ventilator (s. d.); b. «Windmühle als Spielzeug»; -millen F.: «Windmühle» (auch als Stellenbez. bei Luxemburg-Stadt); -millchen F.: «Windmühle als Spielzeug» — cf. -mécher sub 5)b.; -rad N.: «Windrad» (z. B. an einer Wasserpumpe in Viehpferchen); -sak M.: «Windsack» (auf dem Flughafen, längs Straßen); -schaff M. und F.: «Fächer» (zum Verb. schäffen) — cf. Fächer; -schaff Adj.: «windschief» — cf. wënsch; -schäffer M.: 1) «Windschlucker» (Pferd) — dafür auch: Loftschäffer; 2) — s. -beidel; -schlécker M.: «Luftschlucker» (Pferd — s. d. Vor. sub 1); -strief F.: «Strebe»; -vull M.: «Luftdrache» (Spielzeug) — cf. Draach sub 6);

Wand II (Pl. Wänn, Wannten) F.: 1) a. «Wand» (bes. Trennwand aus Ziegeln, Holz) — eng hëlze, spuenesch W. — a ménge véier Wänn — Echt.: Wannten (früher Holzfachwerk mit eingesetzten Platten aus Täuf, sonstwo mit Tuffziegeln ausgemauert) — cf. Mauer; b. «Bergwand»; c. «senkrechte Schicht anderen Gesteins in der Steingrube» — eng W. Bloen (bloe Steen) virum Hassel; 2) «Wandung des Hufes» — Zussetz.: Zillewand, Tuffzillewand;

Wand- -auer F.: «Wanduhr»; -kalenner M.: «Wandkalender»; -laus F.: 1) «Wanze» — zéi wéi eng W. — wann dat nët gutt fir d'Wandlais as, da wësst ech gär wat besser as, sot de Bauer, du hat en d'Haus ugestach; 2) † «Zwanzigpfennigstück in Silber, silbernes Zehnsousstück» — cf. Pies; -schaf M.: «Wandschrank» — dafür auch: Mauereschaf, Plakar (frz. placard), Plakaarsschaf; -spigel M.: «Wandspiegel»; -teller M.: «Zierteller als Wandschmuck».

wand III — s. wann I.

Vandalissem M.: «Vandalismus».

wandelen intr. Verb.: «(langsam, ohne Ziel) hin und her gehen» — en huet e puer Féiss wéi Zënt Péiter, e kënnt dermat iwwer d'Mier w. — Abl.: Gewandels N. — wat as dat fir e Gewandels, setz dech dach nidder! [Bd. 4, S. 409]

wanderen intr. Verb.: 1) «wandern»; 2) (lok.) «(hin und her) gehen» (cf. d. Vor.) — op an of w. — Abl.: Gewanders N. (s. d. Vor.).

Wander-