Luxemburger Wörterbuch

Wäck (Pl. von Wak, gelegtl. als Sg. Wäck) M.: «Spielkugel, Knicker».

Wäckdéif (lok.: Wakendéif) M.: «Schimpfwort» — du roude (wäisse) W.!

Wäd, Weed I, Weid (phV. Nösl.: vekt, Pl. vəgdən, Westmittelösl.: vεkt, Mittelwesten, Südosten: vAit, Südwesten: vət, Osten, Mosel: va·it) F.: 1) «Weide» (Salix); 2) «Weidenrute» — gesplasse, gespléckte, geschielte W. — de Kuerf as vu (mat, aus) Weide gemaacht — Weide schneiden; 3) «Weidenholz» — Zussetz.: Bann-, Suelweid — cf. Widd — Zussetz. s. sub Weide(n)-.

Wäd, Weed II, Waid F.: «Färberwaid» (Isatis tinctoria) — cf. Gäd, Blofierwer.

Wäd, Weed III (Nösl.: Wéid) F.: 1) (lok.) «eingefriedigter Weideplatz» — ech hun d'Kéi an d'W. gedriwwen — cf. Park sub 2), Perch, Zouschlag sub 2) — Zussetz.: Nuets-, Päerdswäd; 2) (Ösling) «Graswuchs» — 't as vill Wéid am Parrick — 't as kéng W. mi do — hää steet bis aan d'Kniën an d' (der) Wéid an e frësst nët (eigtl. und übtr.) — lok. Ra.: aa, du piss doraus, da gees de gläich op d'W. (gleich wirst du was erleben) — Hirtenspruch: Häm fueren / d'W. spueren / Mëllech sei(e)n / Botter wei(e)n / Hintgesblat / d'Kéi si sat / Péiter am Gronn / zéi déng Sonn / zéi däi Seel / de Béifche fiirt nach laang nët häm (MKr. Nr. 383) — Var. Pintsch (Jong-Hemecht 1928/29, S. 76): d'Mëllech seien / d' Botter weien / d'Kéi si sat / den areme Wippche sëtzt am Gronn / en zéigt séngt Seel / en zéigt séng Sonn / den areme Wippche fiirt nach laang nët heem — zu einem Dummkopf: looss der d'Féiss splécken a géi op d'W.! — übtr. — Ra.: kuurze Gank a gutt W. (wenig Arbeit und gutes Essen) — cf. Kascht I;

Wäd-/Weed- -gank M.: «Weidegang» — übtr. in den Redewendungen: kuurze W. a gutt Fuddraasch (Wäd), wie soll do nët fett gin — deen huet (e) gudde W. (ein gutes Kosthaus) — dat as mäi W., bleif do ewech (das ist mein Revier — cf. braconnéieren, Kiischtebam) — cf. Gank sub 11), Kascht I; -jong, Wäädsjong M.: 1) «(Kuh-) Hirt» — cf. Kéihiirt, Kéiert; 2) «gemeiner Kerl» — cf. Jong sub 5), Päerdsjong. -land N.: «Weideland, Weide» — im Ggs. zu Akerland; -recht N.: «Weiderecht»; -wee, Weidwee M.: «Rasenweg» — cf. Driicht;

wäden, weden, weiden (phV. s. sub Wäd I) Adj.: «aus Weidenruten» — cf. Wäd I u. Komposita.

wäden, weden, weiden (Nösl.: wéiden) trans./intr. Verb.: 1) «(ab-)weiden, (ab-)grasen» — et as verbueden, d'Kéi laanscht d'Strooss w. ze loossen — hie krut e Protekoll, well d'Kéi um Summerwee gewät hun — hien huet de Grumm gewät (abweiden lassen); 2) «mit gutem Appetit essen» — kuck, wéi se w.!

wäerden, wäärden I modales Hilfsverb: «werden» (dient zur Bildung [Bd. 4, S. 417] des Futurums, als Ausdruck des Möglichen, Wahrscheinlichen, Erwünschten, Vorausgesehenen, der Drohung [wird im Deutschen oft durch: wohl, schon, ja ausgedrückt] — cf. BrGra 23,2 - 5, gin sub B, sallen — deutsches Futur wird gewöhnlich durch das Präsens ausgedrückt — Konjug. [nur im Ind. Präs.]: ech wäerd, du wäers, wäerds [W. lok.: wërs], hie wäerd, mir wäerden, dir wäert, si wäerden) — et wäerd gläich renen (es wird wohl bald regnen) — et wäerd scho goen — e wäerd dach kommen — du wäer(d)s en nach haut gesinn — du wäers gesinn, 't geet alles gutt, alles an d'Rei — ech wäerd do sin, verlooss dech drop — e ('t) wäerd dach nët! — du wäers dach nët! — mengs de, e kéim? Antwort: e wäerd jo — hie wäerd veruurtelt gin — hie wäerd et dach nët gelies hun, gesinn hun, an uecht geholl hun (Optativ der Vergangenheit) — e wäerd jo alt erëm zou sech kommen — du wäers dech wonneren (du sollst dich wundern, über etwas Unerwartetes, die Folgen) — du wäers gesinn, du verspéits den Zuch — lok.: de wäesch mol geséin, wat dee fäerdeg bréngt! — du wäers dach weis sin! — drohend: waart, ech wäerd der (op-)hëllefen — ech wäerd dech léieren; — Futur. von sin (s. d.).

wäerden † II intr. Verb.: «entstehen, geboren werden» (lok.: wiirden, wierden) — ech si wuerden den zéngte Mä (ich bin am zehnten Mai geboren) — wéini as e wuerden, wuerd? — op deen Dag sin ech wuerden — substantiv.: bei Wierden a Stierwe vergësst sech de Familjesträit.

wäerden III (lok. Echt.: wäierden, wäieren) intr. Verb.: «schaffen, sich rühren» (C) — si w. a w. a kommen nët aus Plaz — ähnlich: si w. a waarden a kommen dach nët virun — Echt.: ech kann nët elän wäieren (zurechtkommen) — gi, äich kann elän wäierden — loosst mich wäierden (gewäerden — s. d.).

wäerdig Adj.: «anstellig, gewandt» (C) — cf. äerdeg, gewäerdeg — 't as e w. Meedchen.

Wäerjhem, Wärjhem, -jhom, -jhum (lok. phV.: Wäejhem, Wierjhem, Wierjen) M.: «Wirsing» — cf. Kabes, Méis-chen sub 2), Zaffuejer — spéiden odder Wanterwäerjhem.

wäermen, wäärmen — s. wiermen.

Wäermt, Wäärmt, Wärmt F. — s. Wäremt.

wäermzen, wäärmsen — s. wieremzen.

wäert, wäärt (phV. Nösl.: wiäärt, Wiltz, Südösl. u. Sauer lok.: weert, Lux.-Stadt auch: vi:ərt) Adj.: «wert» — wat as dat Haus w.? — wat as dann esou en Haus haut nach w.? — dat as näischt w. (kostet, taugt nichts) — 't as mir (mir as et) dat w. — iron.: en as w., wat de Geck fir e gët! — iron.: en as séng Suë w. (ein Unikum) — dat as séng Suë w. — deen as nët w., datt den Äerdbuedem en dréit, datt d'Sonn e beschéngt, datt den Däiwel en hëlt — en as kee Su, keen (kee blatzegen) Dubbel, kee Knapp, kee Schotz Polver w. — en as näischt wäert an en daagt näischt — no där Kränkt as hie kee Fascht méi w., näischt méi w. — dat Geschir as näischt w. — 't as nët w. (derwäert), datt een dervu schwätzt — cf. Päif sub 2), Tubak, Päifestill, Noper sub 2), Däit(chen), Éier sub 3)a., Fraleitsrot — Zussetz.: dankes-, der-, filles-, kuckes-, ofhueleswäert.

Wäert, Wäärt (phV. s. sub wäert) M.: «Wert» — eng Saach vu W. — d'Gold behält ëmmer säi W. — d'Käppercher hu kee W. (sind wertlos) — dat huet alles kee W. (zwecklos) — du solls méi W. op däi Gezei leën — d' Haus wiisst an de (u) W., an d'Geld — 't as näischt vu W. — wat huet et fir e W. sech esou ze iergeren, sech esou z' entsannen! — Zussetz.: Akaafs-, Libhaber-, Maart-, Verkaafswäert;

Wäert- -bréif M.: «Wertbrief» — cf. Valeur; -pabeier M.: «Wertpapier»; -saach(en) F. (Pl.): «Wertsache(n)»; -schaaft F.: «Werte» — méi Schold wéi W.

Wäerteg, Wäärteg M. — s. Wierteg.

wäertes, wäärtes — s. wiertes.

Wäffelchen F.: 1) — Dim. von Wafel (s. d.); 2) «Zuckerwäffelchen» — gefëllte Wäffelcher — cf. Kichelchen sub 2), Gaufrette (Bd. II, S. 12), Zockerhaup, Zockerwäffelchen;

Wäffelches- -eisen N.: «Eisen zum Backen von Zuckerwaffeln»; -këscht F.: «Kiste, Schachtel zum Aufbewahren der Zuckerwaffeln».

während (Neol.) Präp.: «während» — w. der Mass, der Wandlung, dem Iessen — dafür auch: iwwer (dem), beim, bant — cf. Baant(s), därba(a)nt(s).

Wäich, Weich F.: «Weiche» (Eisen-, Straßenbahn) — Bergbau: eng falsch W. führte aus der Hauptstrecke über ein Nebengleis in einen alten Stollen [Bd. 4, S. 418] — übtr.: e kritt d'W. nët (zer Zäit) gestallt — dazu: Wäiche-, Weichesteller M. — Zussetz.: Auswäich (C).

wäichen (Part. Prät.: gewach — phV. Westen: wäächen, weechen, lok. z. B. Diekirch, Echt.: weichen) intr. Verb.: 1) «weichen, von der Stelle gehen, wegtreten» — de Bouf as nët vun der Plaz gewach — 't wäicht nët, 't bleift mer am Hals stiechen — nët w. an nët wëllen (unnachgiebig sein — C) — lok. vom Rebstock gesagt: wäich, ech droe fir däich a mäich; 2) — in der Wendung: ech kann (konnt) nët w. (war nicht abkömmlich); 3) «vonstattengehen» — et wäicht a wacht nët — d'Aarbecht wäicht (mer) nët de Muergen — et wäicht em — Zussetz.: aus-, entwäichen — cf. wachen, Wach.

Wäicherdang ON.: «Weicherdingen» — Dorf der Gemeinde Clerf, Kanton Clerf — 43.