Luxemburger Wörterbuch

wäerden, wäärden I modales Hilfsverb: «werden» (dient zur Bildung [Bd. 4, S. 417] des Futurums, als Ausdruck des Möglichen, Wahrscheinlichen, Erwünschten, Vorausgesehenen, der Drohung [wird im Deutschen oft durch: wohl, schon, ja ausgedrückt] — cf. BrGra 23,2 - 5, gin sub B, sallen — deutsches Futur wird gewöhnlich durch das Präsens ausgedrückt — Konjug. [nur im Ind. Präs.]: ech wäerd, du wäers, wäerds [W. lok.: wërs], hie wäerd, mir wäerden, dir wäert, si wäerden) — et wäerd gläich renen (es wird wohl bald regnen) — et wäerd scho goen — e wäerd dach kommen — du wäer(d)s en nach haut gesinn — du wäers gesinn, 't geet alles gutt, alles an d'Rei — ech wäerd do sin, verlooss dech drop — e ('t) wäerd dach nët! — du wäers dach nët! — mengs de, e kéim? Antwort: e wäerd jo — hie wäerd veruurtelt gin — hie wäerd et dach nët gelies hun, gesinn hun, an uecht geholl hun (Optativ der Vergangenheit) — e wäerd jo alt erëm zou sech kommen — du wäers dech wonneren (du sollst dich wundern, über etwas Unerwartetes, die Folgen) — du wäers gesinn, du verspéits den Zuch — lok.: de wäesch mol geséin, wat dee fäerdeg bréngt! — du wäers dach weis sin! — drohend: waart, ech wäerd der (op-)hëllefen — ech wäerd dech léieren; — Futur. von sin (s. d.).

wäerden † II intr. Verb.: «entstehen, geboren werden» (lok.: wiirden, wierden) — ech si wuerden den zéngte Mä (ich bin am zehnten Mai geboren) — wéini as e wuerden, wuerd? — op deen Dag sin ech wuerden — substantiv.: bei Wierden a Stierwe vergësst sech de Familjesträit.

wäerden III (lok. Echt.: wäierden, wäieren) intr. Verb.: «schaffen, sich rühren» (C) — si w. a w. a kommen nët aus Plaz — ähnlich: si w. a waarden a kommen dach nët virun — Echt.: ech kann nët elän wäieren (zurechtkommen) — gi, äich kann elän wäierden — loosst mich wäierden (gewäerden — s. d.).

wäerdig Adj.: «anstellig, gewandt» (C) — cf. äerdeg, gewäerdeg — 't as e w. Meedchen.

Wäerjhem, Wärjhem, -jhom, -jhum (lok. phV.: Wäejhem, Wierjhem, Wierjen) M.: «Wirsing» — cf. Kabes, Méis-chen sub 2), Zaffuejer — spéiden odder Wanterwäerjhem.

wäermen, wäärmen — s. wiermen.

Wäermt, Wäärmt, Wärmt F. — s. Wäremt.

wäermzen, wäärmsen — s. wieremzen.

wäert, wäärt (phV. Nösl.: wiäärt, Wiltz, Südösl. u. Sauer lok.: weert, Lux.-Stadt auch: vi:ərt) Adj.: «wert» — wat as dat Haus w.? — wat as dann esou en Haus haut nach w.? — dat as näischt w. (kostet, taugt nichts) — 't as mir (mir as et) dat w. — iron.: en as w., wat de Geck fir e gët! — iron.: en as séng Suë w. (ein Unikum) — dat as séng Suë w. — deen as nët w., datt den Äerdbuedem en dréit, datt d'Sonn e beschéngt, datt den Däiwel en hëlt — en as kee Su, keen (kee blatzegen) Dubbel, kee Knapp, kee Schotz Polver w. — en as näischt wäert an en daagt näischt — no där Kränkt as hie kee Fascht méi w., näischt méi w. — dat Geschir as näischt w. — 't as nët w. (derwäert), datt een dervu schwätzt — cf. Päif sub 2), Tubak, Päifestill, Noper sub 2), Däit(chen), Éier sub 3)a., Fraleitsrot — Zussetz.: dankes-, der-, filles-, kuckes-, ofhueleswäert.

Wäert, Wäärt (phV. s. sub wäert) M.: «Wert» — eng Saach vu W. — d'Gold behält ëmmer säi W. — d'Käppercher hu kee W. (sind wertlos) — dat huet alles kee W. (zwecklos) — du solls méi W. op däi Gezei leën — d' Haus wiisst an de (u) W., an d'Geld — 't as näischt vu W. — wat huet et fir e W. sech esou ze iergeren, sech esou z' entsannen! — Zussetz.: Akaafs-, Libhaber-, Maart-, Verkaafswäert;

Wäert- -bréif M.: «Wertbrief» — cf. Valeur; -pabeier M.: «Wertpapier»; -saach(en) F. (Pl.): «Wertsache(n)»; -schaaft F.: «Werte» — méi Schold wéi W.

Wäerteg, Wäärteg M. — s. Wierteg.

wäertes, wäärtes — s. wiertes.

Wäffelchen F.: 1) — Dim. von Wafel (s. d.); 2) «Zuckerwäffelchen» — gefëllte Wäffelcher — cf. Kichelchen sub 2), Gaufrette (Bd. II, S. 12), Zockerhaup, Zockerwäffelchen;

Wäffelches- -eisen N.: «Eisen zum Backen von Zuckerwaffeln»; -këscht F.: «Kiste, Schachtel zum Aufbewahren der Zuckerwaffeln».

während (Neol.) Präp.: «während» — w. der Mass, der Wandlung, dem Iessen — dafür auch: iwwer (dem), beim, bant — cf. Baant(s), därba(a)nt(s).

Wäich, Weich F.: «Weiche» (Eisen-, Straßenbahn) — Bergbau: eng falsch W. führte aus der Hauptstrecke über ein Nebengleis in einen alten Stollen [Bd. 4, S. 418] — übtr.: e kritt d'W. nët (zer Zäit) gestallt — dazu: Wäiche-, Weichesteller M. — Zussetz.: Auswäich (C).

wäichen (Part. Prät.: gewach — phV. Westen: wäächen, weechen, lok. z. B. Diekirch, Echt.: weichen) intr. Verb.: 1) «weichen, von der Stelle gehen, wegtreten» — de Bouf as nët vun der Plaz gewach — 't wäicht nët, 't bleift mer am Hals stiechen — nët w. an nët wëllen (unnachgiebig sein — C) — lok. vom Rebstock gesagt: wäich, ech droe fir däich a mäich; 2) — in der Wendung: ech kann (konnt) nët w. (war nicht abkömmlich); 3) «vonstattengehen» — et wäicht a wacht nët — d'Aarbecht wäicht (mer) nët de Muergen — et wäicht em — Zussetz.: aus-, entwäichen — cf. wachen, Wach.

Wäicherdang ON.: «Weicherdingen» — Dorf der Gemeinde Clerf, Kanton Clerf — 43.

Wäin (phV. s. Ltb 67, LSA Karte 111. PaSt. Karte 9 — Dim. Wéngchen, Lux.-Stadt: Wéngchen und Weinchen, Mosel: Weinchen) M.: «Wein» — gudde, schlechte, schéine, sauere, gezéckerte, ugesate, krëstleche, gedääfte, gepantschte, gepoutelte W. — roude, wäisse W. — wëlle W. (hybride Rebe, Zierrebe, verwilderte Rebe) — e W. vu Maacher, Wuermeldéng usw. — e W. Nummer eent — de W. huet keng (wéineg, vill) Saier — d'Sairecht vum W. — wéi de W. gët, ka kee soe bis d' Pont zougeschloen (as) — wenn es heißt: d'Drauwe gin an de W., se loosse sech frieden, dann werden die Weinberge geschlossen — W. anzapen — W. a Fläschen zéien — de W. mécht äerdeg, gespréicheg, staark — übtr.: engem klore W. aschenken — de roude W. am Gesiicht hun (hochrote Flecken im Gesicht haben) — e Glas. e Patt W. — hien drénkt all Dag säi Pättche W. — am W. erdrénken (ersaufen) der méi wéi am Waasser — Kinderreim: Anemargréitchen / wéi steet et mäi Léifchen / ech drénken sou gär gezéckerte W. / e Pond Bëtterchen / zwee Pond Zéckerchen / dräi Moosse W. / dat as féng fäin — Ruf des Buchfinken (Mkr. Nr. 512): de W. as aus, mir drénke gudde Béier, Béier, Béier, Béier — Zussetz.: Brannte-, Braut-, Fëll-, Gehanes-, Häre-, Hecke-, Kelter-, Kréischels-, Kouer-, Mass-, Mä-, Paschtouesch-, Pauerwäin — cf. blank, Blumm sub 2), Hädekiirch sub 1), Heffen sub 1), Karteiser, katoulesch sub 3), laang, Portjen;

Wäi(n)- / wäi(n)- -alzem M. — s. -stack; -apel, tréi(e)resche M.: «Apfelsorte»; -bau M.: «Weinbau»; -blumm F.: 1) «Weinrose» (Rosa rubiginosa); 2) «Stockrose, -malve» (Althaea rosea — C); 3) «Traubenblüte» (Wb.06); -brach, -bräch F.: «Wein mit eingebrocktem Brot»; -brauch M.: «Weinbrauch»; -bur M.: «Weinbrunnen» (lok. auf Weinfesten); -drauf F.: «Weintraube»; -drénker M.: «Weintrinker»; -esseg M.: «Weinessig»; -etikett F.: «Weinetikett» — cf. Etikett; -faarf F.: «Weinfarbe»; -faarweg Adj.: «weinfarben»;